"Thập niên" hay "Thập kỷ" ? Năm 2020 là liệu có phải là năm bắt đầu "thập niên" mới ?

[maychebiendogo]

Hiện nay, nhiều tờ báo, tạp chí, người dẫn chương trình (MC) của các đài truyền hình và trong các hội nghị, hội thảo, cũng như trong giao tiếp hàng ngày, nhiều người thường dùng từ “thập kỷ” để chỉ thời gian khoảng 10 (mười) năm. Hiện nay đang có nhiều ý kiến để đảm bảo sự trong sáng của tiếng Việt, không dùng "thập kỷ" mà dùng từ “thập niên” để chỉ thời gian 10 (mười) năm, hoặc khoảng thời gian 10 (mười) năm. Ví dụ, viết (nói): “Thập niên đầu tiên của thế kỷ XXI, văn hóa - khoa học - kỹ thuật của thế giới đã có thêm những thành tựu to lớn”, để nói về những tiến bộ của văn hóa - khoa học - kỹ thuật thế giới trong khoảng thời gian từ năm 2001 đến năm 2010. “Dùng “thập niên” như vậy vừa chính xác, đơn nghĩa, rõ ràng, dễ hiểu, giữ đúng nguyên nghĩa từ Hán Việt, lại vừa theo đúng nguyên tắc cấu tạo từ của tiếng Việt. Đây là cách dùng đúng nhất. Trong nhiều văn cảnh, dùng “thập niên” còn hay hơn, uyển chuyển, hàm súc hơn dùng số từ “chục năm” (thuần Việt) rất nhiều.

Đồng thời nhiều người tổng kết năm 2019 để kết thúc thập kỷ hiện tại, một số ý kiến lại cho rằng thập kỷ mới bắt đầu từ 2021 thay vì 2020. Cuối năm 2019, mạng xã hội nổ ra cuộc tranh luận liệu chúng ta có phải chờ đến năm 2021 để chào mừng thập kỷ mới. Trang web YouGov của Mỹ đã tạo cuộc bỏ phiếu với hơn 13.500 người tham gia bình chọn. Theo đó, 64% người cho rằng thập kỷ mới bắt đầu từ năm 2020. 17% nghĩ nó bắt đầu từ 2021. 19% còn lại phân vân không biết đáp án

Daily Question | 02/12/2019 | YouGov

In recent years, there has been debate around when a decade begins and ends. When do you think the next decade will begin and end?

today.yougov.com

"In a recent YouGov survey, 64% of Americans said the next decade will begin on Jan. 1, 2020, and end on Dec. 31, 2029. But nearly 20% said they weren't sure – and slightly fewer people said the next decade won't start until Jan. 1, 2021."

https://www.npr.org/2019/12/27/791546842/people-cant-even-agree-on-when-the-decade-ends

“Thập kỷ” là một từ ghép Hán Việt, bao gồm hai từ đơn, là “thập” (tức là 10 - mười) và “kỷ” (còn được viết là “kỉ”- i ngắn). Vấn đề ở đây đang bàn về “Kỷ” (chữ Hán: 紀) khi được dùng để đo lường thời gian, tuỳ người, tuỳ thời mà có các cách hiểu như sau về “kỷ”:

• Mười hai năm là một kỷ.
• Mười năm là một kỷ.
• Một nghìn năm trăm năm là một kỷ.
• Mỗi một đời vua của một vương triều là một kỷ.
• Chỉ khoảng thời gian tương đối dài. Ví dụ: thế kỷ, thiên niên kỷ (còn gọi là thiên kỷ), trung thế kỷ.

Theo lịch Gregory thì thế kỷ 1 được bắt đầu từ ngày 1 tháng 1 năm 1 và kết thúc vào ngày 31 tháng 12 năm 100. Thế kỷ 2 bắt đầu từ năm 101 và cứ như vậy theo công thức Thế kỷ n bắt đầu từ năm 100×n - 99, vì vậy thế kỷ 20 kết thúc chính xác là vào ngày 31 tháng 12 năm 2000 chứ không phải ngày 31 tháng 12 năm 1999. Thế kỷ 1 trước Công nguyên (TCN) được tính từ năm 100 TCN đến năm 1 TCN. Vì vậy không có "thế kỷ 0" chuyển tiếp giữa thế kỷ 1 TCN và thế kỷ 1. Theo cách tính lịch thiên văn thì tồn tại năm 0 (tương ứng năm 1 của lịch Gregory), vì vậy thế kỷ 1 theo lịch thiên văn bắt đầu từ năm 0 và kết thúc vào năm 99, còn thế kỉ 21 bắt đầu từ năm 2000 (lịch thiên văn).

Trong nhiều chương trình thời trang hoặc các tờ báo khi nói đến thập niên 80 thì phải hiểu như thế nào cho đúng? Rõ ràng phải hiểu đó là thập niên 80 của thế kỉ 20 (tức là năm 1980 – 1989), vì nếu nó thuộc thế kỷ 21 sẽ là năm 2080 -2089. Nếu dùng "thập kỷ" 80 thì rõ ràng nó cũng đồng nghĩa với "thập niên" 80. Do vậy theo mình nên bỏ từ "thập kỷ" mà nên gọi là "thập niên" tương ứng 10 năm bất kỳ , nhưng nếu dùng thập niên 70, 80 thì ai cũng dễ hiểu luôn.

 

[ViecLam]

Đúng là rắc rối, với năm 2020 thuộc "thập niên" hay "thập kỷ" nào thì có thể có 2 cách gọi, nếu gọi là "thập niên" 2020 hay "thập kỷ" 2020 chỉ những năm từ 2020 đến 2029, kể cả hai năm đó (2020 và 2029), nếu gọi là thập niên 20 của thế kỷ 21 thì đây là "thập niên" hay "thập kỷ" thứ ba của thế kỷ 21 (XXI) sau Công Nguyên - là thế kỷ hiện tại tính theo lịch Gregorius. Nhưng thế kỷ XXI này lại bắt đầu từ ngày 1 tháng 1 năm 2001 và sẽ kết thúc vào ngày 31 tháng 12 năm 2100. Thế kỷ XXI là thế kỷ đầu tiên của thiên niên kỷ III. Dẫn đến cái năm 2020 oan gia vì nếu gắn theo thế kỷ thì nó thuộc thế kỷ XX, nhưng nếu gắn với thập niên thì nó là thập niên đầu tiên (thập niên 2000) của thế kỷ XX1.

 

[GianGiaoSaiGon]

Trong thói quen của nhiều người, để chỉ khoảng thời gian 10 năm, có hai từ tương đương là thập niên và thập kỷ. Trên báo chí, hai từ này nhiều khi cũng được sử dụng như nhau. Thậm chí, một số từ điển tiếng Việt cũng ghi nhận hai từ này là một. Thập kỷ thì như maychebiengo đề cập có quá nhiều nghĩa, dùng từ thập niên vừa chuẩn xác lại vừa đơn nghĩa, dễ hiểu (niên gần gũi với tâm thức người Việt hơn kỷ. Trong tiếng Việt, lượng từ vựng liên quan đến niên (như niên khóa, tất niên, tân niên… cũng nhiều hơn so với kỷ).

Trong tiếng Việt, có một tổ hợp thuần Việt tương đương với thập niên là những năm, thay vì nói thập niên 80 (của thế kỷ 20), ta có thể nói những năm 80 của thế kỷ 20, tổ hợp những năm này có thể thay thế hoàn toàn cho thập niên, và dĩ nhiên, cho cả thập kỷ. Nếu phức tạp quá thì dùng những năm 8x giống như thế hệ 8x